Η ενδιαφέρουσα ιστορία του Μαρίνους βαν ντερ Λούμπε, του νεαρού κομμουνιστή κτίστη που έκαψε το Ράιχσταγκ, και καταγγέλθηκε ανυπόστατα ως πράκτορας των Ναζί από το Κομμουνιστικό Κόμμα.
Το Reichstagbrand (ο εμπρησμός του Ράιχσταγκ) το βράδυ της 27ης Φεβρουαρίου 1933 είναι γνωστό ως μία από τις μεγαλύτερες παρανοήσεις της ιστορίας. Αντί της εξέγερσης κατά του ναζιστικού καθεστώτος, το οποίο είχε ο Μαρίνους βαν ντερ Λούμπε στο μυαλό του όταν πυρπόλησε το Γερμανικό κοινοβούλιο, το καθεστώς εισήγαγε μια σειρά νόμων που έκανε την κομμουνιστική και σοσιαλδημοκρατική αντιπολίτευση σχεδόν αδύνατη. Παρά του ότι ήταν ενεργός κομμουνιστής, ο βαν ντερ Λούμπε θεωρούνταν από τους συναδέλφους του συντρόφους ότι συμμετείχε σε ναζιστική συνωμοσία. Γι’ αυτούς τους λόγους, έγινε κυρίως γνωστός ως ηλίθιος ή ότι πήγε ως πρόβατο επί σφαγή. Πριν από την πράξη που τον έκανε παγκοσμίως γνωστό το 1933, ο νεαρός Μαρίνους είχε ήδη μια ζωή. Η ζωή του μας δίνει μια εικόνα του χαρακτήρα και του κινήτρου του να κάψει ολοσχερώς το Ράιχσταγκ. Πότε και γιατί ο Μαρίνους έγινε κομμουνιστής; Θεωρείται αυστηρά ως κουμμουνιστής, ή ποιά ήταν η σχέση του με το Κομμουνιστικό Κόμμα; Ποιά ήταν η γνώμη του σχετικά με τη χρήση βίας χάριν της επανάστασης; Πώς ανέπτυξε την ιδέα να κάψει το Ράιχσταγκ;
Ο Μαρίνους βαν ντερ Λούμπε γεννήθηκε στο Λέιντεν, υπό κακές συνθήκες τον Ιανουάριο του 1909. Η μητέρα του ήταν κόρη αγροτών που είχε τέσσερα παιδιά από ένα δυστυχισμένο γάμο. Η μητέρα του Μαρίνους άφησε τον πρώτο της σύζυγο και παντρεύτηκε ένα γυρολόγο, από τον οποίο είχε το τρίτο και μικρότερο παιδί. Στην ηλικία των δώδεκα, η μητέρα του πέθανε. Ο Μαρίνους μετακόμισε στην ετεροθαλή αδελφή του και τα τρία μικρότερα ξαδέλφια. Όταν τελείωσε το δημοτικό σχολείο, ένα χρόνο αργότερα, σκέφτηκε να γίνει περιπετειώδης κοσμογυριστής, ιερέας ή λουλουδοπώλης. Αφότου εργάστηκε για δύο εβδομάδες ως κούριερ για ένα μανάβικο, διέκοψε. Στη συνέχεια, άρχισε να δουλεύει ως εργάτης οικοδομών – μια δουλειά που του ταίριαζε καλύτερα. Ο Μαρίνους ήταν πολύ μυώδης και τα βράδια, ο Μαρίνους παρακολουθούσε νυχτερινό σχολείο για να μάθει περισσότερα σχετικά με τη δουλειά του. Στη δουλειά, είχε το παρατσούκλι Ντέμπσι – από τον παγκόσμιο πρωταθλητή πυγμαχίας βαρέων βαρών την περίοδο εκείνη.
Τζακ Ντέμπσι
Ο Μαρίνους πρέπει να είχε περάσει μερικά παραγωγικά και σχετικά καλά χρόνια, μέχρις ότου δύο μικρά ατυχήματα άλλαζαν τη μοίρα του. Κάποια στιγμή ενώ εργαζόταν, λίγος στόκος πετάχτηκε στο μάτι του Μαρίνους. Λόγω μιας χρόνιας λοίμωξης της βλεννώδους μεμβράνης του – η βλάβη στον κερατοειδή του δεν μπορούσε να αποκατασταθεί παρά μονάχα να προκαλέσει έλκος. Αποτέλεσμα ο Μαρίνους να έχει μόνο 30 τοις εκατό όραση στο αριστερό του μάτι. Ήδη από την ηλικία των 15 ετών, δεν μπορούσε να εργαστεί για μερικούς μήνες και αναλογιζόταν την κατάσταση του κόσμου. Όταν άρχισε να εργάζεται και πάλι, γνώρισε τον Σίμον Χάρτεβελντ – ένα νεαρό κομμουνιστή. Λίγο αργότερα, ο Μαρίνους έγινε ενεργό μέλος της νεολαίας του κομμουνιστικού κόμματος. Λίγα χρόνια αργότερα, τσακώθηκε στο σπίτι για το θέμα αυτό και έφυγε από το σπίτι της ετεροθαλούς αδελφής του. Το 1927, νοίκιασε το δωμάτιο στο Λέιντεν. Μισό χρόνο αργότερα, το δεύτερο ατύχημα συνέβη στη δουλειά και το δεξί του μάτι υπέστη μεγάλη βλάβη. Τώρα, μπορούσε να αναγνωρίσει έναν άνθρωπο μονάχα όταν βρισκόταν εντός ενός μέτρου. Δεν ήθελε πολύ να μείνει άστεγος ο Μαρίνους, πάμφτωχος στην ηλικία των 19 ετών. Το μοναδικό του εισόδημα ήταν τώρα 6.44 φιορίνια την εβδομάδα από το γραφείο κοινωνικής πρόνοιας.
Ο Μαρίνους ξόδευε συνήθως το χρόνο του συζητώντας και μαθαίνοντας περισσότερα για την κομμουνιστική θεωρία του Καρλ Μαρξ. Κάποιος Πιτ βαν Αλμπάντα, γιος γιατρού, έμαθε στον Μαρίνους λίγα Γερμανικά – για να μπορεί να διαβάζει Μαρξ στη Γερμανική γλώσσα. Επιπλέον, η Γερμανία ήταν η χώρα που θα έπρεπε να γίνει η επόμενη σοσιαλιστική επανάσταση. Ο Μαρίνους έμαθε πολλά στο δωμάτιο του Πιτ, όπου βρήκε καταφύγιο σε περιόδους που δεν μπορούσε να πληρώσει και πάλι το ενοίκιό του. Μοιράζονταν χρήματα, μέχρι που ο Μαρίνους διαπίστωσε ότι ο Πιτ πλήρωνε τη διαμονή του. Αν και ο Πιτ καταγόταν από προνομιούχα κοινωνική τάξη, ο Μαρίνους δεν το δέχτηκε αυτό. Ο Μαρίνους τα ξεπλήρωσε δίνοντάς τα λίγα-λίγα.
Το 1929, οι κομμουνιστές του Λέιντεν διασπάστηκαν λόγω της νέας κατάστασης στη Σοβιετική Ένωση, όπου τώρα ο Στάλιν είχε την εξουσία. Ως αποτέλεσμα, ο πρόεδρος του συλλόγου του τοπικού κομμουνιστικού κόμματος άλλαξε την πολιτική του γνώμη. Ελλείψει καλύτερης εναλλακτικής λύσης, ο Μαρίνους έγινε ο νέος πρόεδρός του. Παραδόξως, ήταν επιτυχημένος ως διοργανωτής εκδηλώσεων. Οργανώθηκαν χορωδία και θεατρικά έργα. Ο Μαρίνους έγινε επίσης ο ίδιος πόλος έλξης. Κέρδισε την προσοχή του κοινού όταν ανέβηκε σε ένα φανάρι, καλώντας τους εργάτες να απεργήσουν ενάντια στους απογοητευτικούς μισθούς της βιομηχανίας στην οποία εργάστηκε και ο ίδιος ο Μαρίνους. Όταν άνοιξε τα χαρτιά του χωρίς κάποια ανοχή από το τοπικό κομμουνιστικό κόμμα, διαγράφτηκε από το κομμουνιστικό κόμμα και παραιτήθηκε από τη θέση του προέδρου. Το Μάρτιο του 1930, όταν ένας αστυνομικός ζήτησε να σταματήσει ο Μαρίνους να πουλάει δημόσια κομμουνιστικές εφημερίδες, ο Μαρίνους τον πέταξε από ένα παράθυρο. Φυλακίστηκε για δύο εβδομάδες – αλλά έγινε αποδεκτός ξανά στους κύκλους των κομμουνιστών.
Φωτογραφία του Μαρίνους βαν ντερ Λούμπε όταν συνελήφθη (Ιανουάριος 1931)
Το φθινόπωρο του 1930, ο Μαρίνους δέχτηκε να πάρει μέρος σε ένα διαγωνισμό όπου θα μπορούσε να κερδίσει 5.000 φιορίνια. Ήταν μια Ολλανδική εβδομαδιαία έκδοση που θα έδινε αυτό το βραβείο στον πρώτο Ολλανδό που θα κατάφερνε να κολυμπήσει το στενό του Ντόβερ. Όταν ειδοποίησε την εβδομαδιαία έκδοση ότι ήταν στο Καλαί, για να αρχίσει το κολύμπι – του είπαν του Μαρίνους ότι δεν δεχόντουσαν το στοίχημα επειδή ήταν πολύ επικίνδυνο. Ο Μαρίνους θα το έκανε την επόμενη χρονιά, του είπαν. Ο Μαρίνους γύρισε πάλι πίσω στο Λέιντεν. Πίσω στην πατρίδα του, ο Μαρίνους ξυλοκοπήθηκε κατά τη διάρκεια συγκρούσεων με την αστυνομία. Ο Μαρίνους φυλακίστηκε στη Χάγη, αν και μια δημόσια διαδήλωση διοργανώθηκε με αίτημα την απελευθέρωσή του. Μια εβδομάδα αργότερα, ο βαν ντερ Λούμπε απελευθερώθηκε και απολάμβανε θερμή υποδοχή από τους συναδέλφους του.
Χενκ Χόλβερντα (αριστερά) και Μαρίνους βαν ντερ Λούμπε (δεξιά) στην καρτ ποστάλ τους (1931).
Το Φεβρουάριο του 1931, ο βαν ντερ Λούμπε προσπάθησε να κάνει ένα βήμα προς την εθνική πολιτική. Ο Μαρίνους ζήτησε από το Ολλανδικό κομμουνιστικό κόμμα στο Άμστερνταμ, αν μπορούσαν να τον χρησιμοποιήσουν στην εθνική ομάδα προπαγάνδας. Η απάντηση ήταν αρνητική. Ο Μαρίνους αποφάσισε να προπαγανδίζει για λογαριασμό του κόμματος χωρίς ανάθεση. Μαζί με το φίλο του Χενκ Χόλβερντα, διέσχισε την Ολλανδία για να διαδώσει την κομμουνιστική θρησκεία. Ο Μαρίνους και ο Χενκ το απολάμβαναν και σχεδίαζαν να διαβούν τη Σοβιετική Ένωση. Ως εισόδημα, θα έφτιαχναν καρτ ποστάλ και θα τις πουλούσαν στη διαδρομή τους. Λίγες εβδομάδες πριν από την αποχώρησή τους από το Λέιντεν, το κομμουνιστικό κόμμα τους διέγραψε από το κόμμα επειδή δεν συμφώνησαν με τον τρόπο πώλησης των καρτ ποστάλ από τους αγοραστές. Ο Μαρίνους και ο Χενκ εγκατέλειψαν την πατρίδα τους στις 14 Απριλίου 1931. Ήδη πριν από τα Ολλανδικά σύνορα με τη Γερμανία, ο Χενκ και ο Μαρίνους χωρίστηκαν. Ο Χενκ άλλαξε γνώμη όταν συνειδητοποίησε ότι η Σοβιετική Ένωση ήταν πολύ μακρυά. Εκτός αυτού, ο Μαρίνους περπατούσε μόνος και με γρήγορο ρυθμό. Όταν πούλησε τις φωτογραφίες – είπε ότι ο Χενκ αρρώστησε. Ο Μαρίνους έφυγε με ωτοστόπ και έφτασε στο Βερολίνο εντός πέντε ημερών. Στη Γερμανική πρωτεύουσα, ο Μαρίνους εντυπωσιάστηκε από τη βίαιη ατμόσφαιρα μεταξύ ναζί και κομμουνιστών. Δεύτερον, οι άνθρωποι φαινόντουσαν να είναι πολύ φτωχοί για να αγοράσουν τις κάρτες του. Ως αποτέλεσμα, όταν ο Μαρίνους διαπίστωσε ότι μια βίζα για τη Σοβιετική Ένωση κόστιζε 160 Γερμανικά μάρκα – άλλαξε γνώμη και γύρισε πίσω στην Ολλανδία για να προπαγανδίσει ξανά την επανάσταση εκεί. Αργότερα, αποδείχθηκε ότι δεν θα μπορούσε να αποκτήσει βίζα από τότε που είχε διαγραφεί από το Ολλανδικό κομμουνιστικό κόμμα ούτως ή άλλως.
Το καλοκαίρι του 1931, προσπάθησε να διασχίσει το στενό του Ντόβερ για δεύτερη φορά. Λόγω του άσχημου καιρού και της έλλειψης χρημάτων, έπρεπε να εγκαταλείψει και πάλι. Πίσω στο Λέιντεν, ο Μαρίνους έφυγε όσο πιο γρήγορα μπορούσε και χωρίς να προετοιμαστεί. Κατευθύνθηκε προς την Κίνα – πιστεύοντας ότι θα διέσχιζε τη Γιουγκοσλαβία εντός τεσσάρων ημερών. Μετά από τρεις εβδομάδες περπάτημα, εγκατέλειψε και γύρισε πίσω. Ο Μαρίνους δήλωσε ότι δεν μπορούσε να το κάνει γιατί οι δρόμοι ήταν στραβοί εκεί. Πάλι στο Λέιντεν, ο βαν ντερ Λούμπε προσπάθησε να οργανώσει μια βιβλιοθήκη για τους εργάτες με αίθουσα συσκέψεων. Όταν δεν του δόθηκε καμία πίστωση από το γραφείο για κοινωνική βοήθεια, έσπασε τα παράθυρά του. Το Φεβρουάριο του 1932, ο Μαρίνους έφυγε ξανά για τη Σοβιετική Ένωση. Όταν προσπάθησε να περάσει παράνομα τα Σοβιετικά σύνορα τον Απρίλιο του 1932, συνελήφθει από την Πολωνική αστυνομία και φυλακίστηκε για τρεις εβδομάδες. Εν τω μεταξύ, ο Μαρίνους καταδικάστηκε από το Ολλανδικό δικαστήριο σε φυλάκιση τριών μηνών για παραβίαση των παραθύρων. Κατά κάποιο τρόπο, έμεινε έξω από τη φυλακή. Ο Μαρίνους δεν συμμετείχε πια στο κομμουνιστικό κόμμα, αλλά προσπάθησε να μορφώσει την εργατική τάξη. Όταν δεν του δόθηκε πίστωση, ξεκίνησε απεργία πείνας η οποία κράτησε περίπου δώδεκα μέρες. Ο Μαρίνους μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο, όπου επανήλθε σε χρόνο μηδέν.
Το χειμώνα του 1932-3, ο Μαρίνους είχε συνομιλίες με το φίλο του Πιτ βαν Αλμπάντα. Ο Μαρίνους είπε, δεν καταλάβαινε γιατί οι άνθρωποι αυτοκτονούσαν. Θα ήταν προτιμότερο να σκότωναν τον Χίτλερ πριν αυτοκτονούσαν, είπε ο Μαρίνους. Ο Πιτ απάντησε ότι θα ήταν αδύνατο – και η ανατίναξη του Ράιχσταγκ θα ήταν προτιμότερη. Όταν διάβασε στις 30 Ιανουαρίου 1933 ότι ο Χίτλερ έγινε Reichskanzler (Καγκελάριος), παρακολούθησε ακόμη περισσότερο την κατάσταση στη Γερμανία. Διάβασε ότι ένας εμφύλιος πόλεμος ήταν έτοιμος να ξεσπάσει στην περιοχή του Ρουρ, πηγαίνοντας προς τη Γερμανία στις 3 Φεβρουαρίου. Δύο εβδομάδες αργότερα έφτασε μέχρι το Βερολίνο. Εδώ, ο Μαρίνους πέρασε τις μέρες του κοιτάζοντας την πόλη. Στο Νόικελν, μια κηδεία έγινε κοντά στο γραφείο κοινωνικής πρόνοιας. Ο Μαρίνους μίλησε με μερικούς εργάτες που ήταν εκεί γύρω. Τους προκάλεσε, προσπαθώντας να ξεκινήσει την εξέγερση μαζί τους. Αρχικά, αυτοί οι εργάτες φαινόντουσαν να ενδιαφέρονται – αλλά είχαν μετανιώσει την επόμενη μέρα, όταν ο Μαρίνους επέστρεψε για να τους συναντήσει. Ο Μαρίνους κατέληξε τώρα στο συμπέρασμα ότι λείπει μια επαναστατική κομμουνιστική πρωτοβουλία.
Το γραφείο της κοινωνικής πρόνοιας στο Mittelweg (Βερολίνο-Νόικελν, Φεβρουάριος/Μάρτιος 1933).
Το Σάββατο 25 Φεβρουαρίου, ο Μαρίνους αγόρασε τα προσανάματα και επέστρεψε στο γραφείο κοινωνικής πρόνοιας στο Νόικελν, αλλά με άλλες προθέσεις. Μέσα από τη θυρίδα ενός παραθύρου, ο Μαρίνους πέταξε μέσα ένα φλεγόμενο ξύλο κατά το σούρουπο και έφυγε. Πήρε την U8 προς την Alexanderplatz. Εδώ κατευθύνθηκε προς το Rotes Rathaus (δημαρχείο) και το Stadtschloss – όπου βρήκε επίσης σχισμές από τις οποίες πέταξε μέσα φλεγόμενα προσανάματα. Ο Μαρίνους κατευθύνθηκε προς την πανσιόν του στο Kreuzberg, περιμένοντας τις σειρήνες που δεν ήρθαν. Την επόμενη μέρα, έφυγε αρχικά για να επιστρέψει στην Ολλανδία. Όταν περνούσε από το Ράιχσταγκ, πρέπει να θυμήθηκε τη συνομιλία του στην Ολλανδία – με τον φίλο του Πιτ, αλλά συνέχισε να περπατάει. Μετά από μια νύχτα, μετάνιωσε και γύρισε ξανά στο Βερολίνο. Στις 2 μ.μ., ο Μαρίνους επιθεώρησε το Ράιχσταγκ. Αυτή τη φορά, ήθελε να βρισκόταν μέσα στο κτήριο να του βάλει φωτιά. Ο Μαρίνους θεώρησε ότι ήταν η καλύτερη ιδέα να μπει στο κτήριο από τη δεξιά πλευρά της κύριας εισόδου.
Το σημείο όπου σκαρφάλωσε ο Μαρίνους και ένας τζαμάς εκεί από όπου τρύπωσε μέσα (Φεβρουάριος/Μάρτιος 1933)
Δευτέρα βράδυ, 27 Φεβρουαρίου 1933. Ο Μαρίνους πήγε προς το Ράιχσταγκ στις 8:40 μ.μ. Βλέποντας έναν αστυνομικό, μια γυναίκα και έναν κύριο, βολτάρησε για άλλα είκοσι λεπτά. Εννέα μ.μ., μπούκαρε στο Ράιχσταγκ. Αρχικά, έπρεπε να κλωτσήσει περίπου δέκα φορές πριν σπάσει το παράθυρο με διπλά τζάμια. Ο Μαρίνους δεν ήξερε ότι η παρουσία του έγινε αντιληπτή από ένα νεαρό φοιτητή, ο οποίος ειδοποίησε την αστυνομία. Επίσης, ενημερώθηκε και η πυροσβεστική – δέχτηκε κλήση στις 9:13 μ.μ. Ο Μαρίνους δεν ήταν σίγουρος αν υπήρχε ασφάλεια στο εσωτερικό του κτηρίου – οπότε έκανε γρήγορα ούτως ή άλλως. Στην αρχή, δεν είχε επιτυχία στο έργο του. Οι δύο πρώτες προσπάθειες δεν είχαν αποτέλεσμα ενώ ο Μαρίνους βιαζόταν. Ξεντύθηκε και έβαλε φωτιά στο πουκάμισό του. Ενώ έψαχνε για καύσιμη ύλη, βρήκε μόνο πετσέτες που θα μπορούσε να τους βάλει φωτιά. Εν τω μεταξύ, η πυροσβεστική έφτασε στις 21:20 και δύο βάρκες βρισκόντουσαν επί ποδός στον ποταμό Σπρέε, ακριβώς δίπλα στο Ράιχσταγκ. Η ταξιαρχία μπήκε στο κτήριο στις 9:21, παρατηρώντας μονάχα καπνό – χωρίς φωτιά. Πέντε λεπτά αργότερα, ο Μαρίνους συνελήφθη από τον αξιωματικό ασφαλείας του Ράιχσταγκ Πεσέλ και τον αστυνομικό Σκρανόβιτς. Έβαλε φωτιά μόνο σε μερικές κουρτίνες και έναν καναπέ και πολλές ασήμαντες φωτιές τριγύρω. «Ψηλά τα χέρια!» – ακούστηκε η φωνή του Σκρανόβιτς με το πιστόλι να στοχεύει τον Μαρίνους. Ρώτησε τον Μαρίνους γιατί το έκανε αυτό, και τον χτύπησε στο πρόσωπό του όταν δεν απάντησε. Στη συνέχεια, ο Μαρίνους μεταφέρθηκε στο αστυνομικό τμήμα της Πύλης του Βρανδεμβούργου. Παραδέχτηκε αμέσως την πράξη του, αλλά δεν εξήγησε το γιατί. Κατά τη διάρκεια της ανάκρισής του, ένας δυνατός κρότος διέκοψε την κουβέντα. Ήταν 9.30 μ.μ. – η γυάλινη οροφή είχε καταρρεύσει. Επειδή το οξυγόνο εισχώρησε μέσα – φλόγες πετάχτηκαν πάνω από το Ράιχσταγκ. Στις 10 μ.μ. η φωτιά έφτασε στο αποκορύφωμά της ενώ κατασβέστηκε τα μεσάνυχτα. Εν τω μεταξύ, ο Χέρμαν Γκαίρινγκ άκουσε για τη φωτιά και έσπευσε προς το Ράιχσταγκ. Λέγεται ότι ο Γκαίρινγκ νοιαζόταν πιο πολύ για τα ακριβά χαλιά εντός των κτηρίων. Ο Ερνστ Χάνφστενγκλ, ο οποίος έμενε στην κατοικία των Γκαίρινγκ, κάλεσε τον Γκαίμπελς – γνωρίζοντας ότι ο Χίτλερ θα ήταν εκεί. Όταν ο Χάνφστενγκλ είπε στον Γκαίμπελς ότι ήθελε να μιλήσει στον Χίτλερ για το Ράιχσταγκ που καιγόταν, ο Γκαίμπελς το θεώρησε πλάκα. Μόνο όταν το Γκαίμπελς το επιβεβαίωσε, ο ίδιος και ο Χίτλερ έσπευσαν στο Ράιχσταγκ. Ο Χίτλερ αντίκρισε το Ράιχσταγκ με εκνευρισμένο θυμό.
Χίτλερ (1), Γκαίρινγκ (2) και Γκαίμπελς (3) στο Ράιχσταγκ κατά τη διάρκεια της φωτιάς. (Το Ράιχσταγκ ήταν αρκετά μεγάλο ώστε να υπάρχει μια ασφαλής απόσταση). 27 Φεβρουαρίου 1933.
Στις αντιφατικές πληροφορίες που δόθηκαν στους Γκαίμπελς, Γκαίρινγκ και Χίτλερ, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το Ράιχσταγκ πυρπολήθηκε από μια ομάδα κομμουνιστών. Περίμεναν ήδη μια κομμουνιστική διαμαρτυρία να πραγματοποιηθεί για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, και εκπλήσσονταν που οι κομμουνιστές δεν το είχαν ήδη οργανώσει μέχρι στιγμής. Ο Γκαίμπελς, ο Γκαίρινγκ και ο Χίτλερ φοβόντουσαν την επανάληψη μιας γενικής απεργίας σαν και αυτής που πραγματοποιήθηκε τον Μάρτιο του 1920, κατά τη διάρκεια του Kapp Putsch. Ο Χίτλερ, σε μια έκρηξη θυμού, δήλωσε σε υστερική κατάσταση ότι ήταν κομμουνιστική υπόθεση. Επιπλέον, ζήτησε οι κομμουνιστές βουλευτές να εκτελεσθούν την ίδια νύχτα. Ο Γκαίρινγκ, ο οποίος, ως Υπουργός Εσωτερικών της Πρωσίας, είχε τον έλεγχο της αστυνομίας, επέμεινε ότι οι κομμουνιστές δημόσιοι υπάλληλοι θα εκτελούνταν επί τόπου. Η αστυνομία εξουσιοδοτήθηκε να χρησιμοποιήσει τα περίστροφα χωρίς περιορισμούς. Την επόμενη νύχτα, χιλιάδες κομμουνιστές, σοσιαλιστές και σοσιαλδημοκράτες συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν. Οι εφημερίδες τους απαγορεύτηκαν προσωρινά, αν και η εξουσία τους δεν αποκαταστάθηκε πριν οι επόμενοι περιορισμοί τους φορτώσουν και πάλι.
Φωτογραφία από την αστυνομία του Μαρίνους βαν ντερ Λούμπε, 1933.
Την επόμενη μέρα, ο Μαρίνους δήλωσε πώς ήρθε και τι είχε κάνει στο Βερολίνο μέχρι στιγμής. Θυμήθηκε πολλές λεπτομέρειες, παραδέχτηκε τις απόπειρές του στο Νόικελν, το Rotes Rathaus και το Stadtschloss επίσης. Την επόμενη μέρα, 1η Μαρτίου, ο Μαρίνους είπε λεπτομερώς πώς έκαψε το Ράιχσταγκ. Στις 2 Μαΐου, διατύπωσε το κίνητρό του: «Βρίσκομαι στο πλευρό του προλεταριάτου στον ταξικό του αγώνα. (…) Στη Γερμανία, υπάρχει ένας εθνικιστικός συνασπισμός του Χίτλερ, του Πάπεν και του Χούγκενμπεργκ και νομίζω ότι αυτό ενέχει δύο κινδύνους. 1: οι εργάτες θα κατασταλούν. 2: Ο εθνικός συνασπισμός δεν θα ταπεινωθεί από άλλες χώρες – με αποτέλεσμα να υπάρξει και πάλι πόλεμος». Την πρώτη αυτή εβδομάδα, ο Μαρίνους ήταν ακόμα περήφανος για την πράξη του. Μια σημαντική αλλαγή ήρθε όταν μια ιατροδικαστική ομάδα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο βαν ντερ Λούμπε πρέπει να είχε βοήθεια. Ένα από τα λάθη τους είναι ότι δεν κατάλαβαν ότι οι κουρτίνες ήταν παλιές, και επομένως ήταν εύκολο να αναφλεγούν. Σύμφωνα με αυτές τις αναλύσεις, πρέπει να υπήρχε μια ομάδα κομμουνιστών ή μια ομάδα ναζί που έβαλαν φωτιά στο Ράιχσταγκ. Σαφώς, οι ναζί προσπάθησαν να κάνουν το Reichstagbrand να μοιάζει με κομμουνιστική συνομωσία. Αυτό θα ήταν προς όφελός τους, γιατί θα μπορούσαν να επιβάλλουν περισσότερους νόμους κατά των κομμουνιστικών οργανώσεων. Από την άλλη πλευρά ήταν οι κομμουνιστές δημοσιογράφοι, όπως ο κομμουνιστής Βίλλι Μύντσενμπεργκ, που έφυγαν από τη Γερμανία το συντομότερο δυνατόν όταν άκουσαν ότι κάηκε το Ράιχσταγκ. Στην ανάλυση του Μύντσενμπεργκ, ο βαν ντερ Λούμπε ήταν πράκτορας των ναζί. Εξάλλου, οι ναζί είχαν ήδη έναν κατάλογο κομμουνιστών που συνελήφθησαν την ίδια νύχτα. Όταν υποψιάστηκαν ότι τρεις Βούλγαροι ήταν στην σκευωρία, υιοθέτησαν επιτυχώς την ανάλυση του Μύντσενμπεργκ στο δικαστήριο. Ειδικά ο Γκεόργκι Δημητρόφ, ένας έμπειρος και υψηλόβαθμος πράκτορας της Κομιντέρν, κατάφερε να κάνει τους ναζί να φαίνονται ύποπτοι. Σύμφωνα με τον Δημητρόφ, δόθηκε εντολή στον βαν ντερ Λούμπε να κάψει το Ράιχσταγκ γιατί σε αντίθετη περίπτωση – θα καταδικαζόταν για την ομοφυλοφιλία του.
Ο Μαρίνους βαν ντερ Λούμπε κατά τη διάρκεια της δίκης (1933)
Κατά τη διάρκεια αυτού του πολιτικού παιχνιδιού, κατά το οποίο τα βάσιμα επιχειρήματα ακυρώνονταν με ψέματα, ο Μαρίνους βαν ντερ Λούμπε αποφάσισε να ξεκινήσει απεργία πείνας στις 16 Μαρτίου 1933. Επειδή η εκδοχή του δεν έγινε πειστική, σιώπησε από τις 25 Απριλίου. Τα μόνα πράγματα που είπε ο Μαρίνους ήταν ότι εργάστηκε μόνος και ζήτησε να βγει γρήγορα η καταδικαστική απόφαση. Μερικές φορές, ο βαν ντερ Λούμπε έκανε εξαιρέσεις και μίλαγε πολύ αόριστα για να ενοχλεί το δικαστή ή τον Δημητρόφ. Σε όλη τη διάρκεια των μηνών, ο Μαρίνους εξασθένισε και το κεφάλι του έγερνε όλο και πιο πολύ προς το έδαφος, υιοθετώντας τη γλώσσα του σώματος του ηττημένου. Εν τω μεταξύ, ο Βίλλι Μύντσενμπεργκ ξεκίνησε μια άλλη επιτροπή στο Λονδίνο, το λεγόμενο διεθνές δικαστήριο. Στις 20 Σεπτεμβρίου 1933, μια ημέρα πριν ξεκινήσει το Γερμανικό δικαστήριο στη Λειψία, η Επιτροπή στο Λονδίνο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι ναζί έκαψαν το Ράιχσταγκ. Το Γερμανικό δικαστήριο κατέληξε σε διαφορετικό συμπέρασμα. Δεν μπορούσαν να αποδείξουν ότι υπήρχε μια ναζιστική ή κομμουνιστική συνομωσία. Τον Δεκέμβριο του 1933, ο Μαρίνους βαν ντερ Λούμπε ήταν ο μόνος που καταδικάστηκε. Ενώ του αποδιδόταν η θανατική ποινή με την οριστική καταδίκη του δικαστή, ο Μαρίνους αποκοιμήθηκε. Στις 10 Ιανουαρίου 1934, μόλις τρεις μέρες πριν από τα 25α του γενέθλια, εκτελέστηκε δια απαγχονισμού στην αυλή της φυλακής του στη Λειψία.
Το κολάζ του Τζον Χάρτφιλντ. Κείμενο: «Γαμώτο! Όσο περισσότερο ψάχνουμε, τόσο περισσότερη αλήθεια έρχεται στο φως» (1934)
Αν και η οικογένειά του ήθελε να φέρει το σώμα του Μαρίνους στην Ολλανδία, δεν τους επιτράπηκε. Ο Μαρίνους έλαβε έναν ανώνυμο τάφο στο Südfriedhof στη Λειψία, όπου θάφτηκε δύο φορές πιο βαθιά από ό,τι συνήθως. Επάνω του, τοποθετήθηκε μια τεράστια καφέ πλάκα – χωρίς καμία επιγραφή. Ο ντανταιστής Τζον Χάρτφιλντ, ο οποίος κατέφυγε στην Τσεχοσλοβακία το 1933 και στο Λονδίνο το 1934, δημιούργησε ένα χιουμοριστικό κολάζ σχετικά με αυτόν τον περίεργο τρόπο ταφής. Στη Δίκη της Νυρεμβέργης, ο Γκαίρινγκ δήλωσε ότι σίγουρα δεν υπήρχε κανένας ναζί που να εμπλέκεται στον εμπρησμό του Ράιχσταγκ. Οι κομμουνιστές δημόσιοι υπάλληλοι, δήλωσε ο Γκαίρινγκ, θα είχαν συλληφθεί αργά ή γρήγορα ούτως ή άλλως. Το Reichstagbrand απλώς το επιτάχυνε αυτό – με το παράδοξο αποτέλεσμα ότι πολλοί κομμουνιστές δημόσιοι υπάλληλοι δεν είχαν ακόμη καταγραφεί. Η οριστική εξασθένιση ήρθε το 1959, όταν ο δημοσιογράφος Φριτζ Τομπάιας έγραψε μια σειρά άρθρων στο Der Spiegel – υποστηρίζοντας ότι ο βαν ντερ Λούμπε έδρασε μόνος του. Τρία χρόνια αργότερα, επεξεργάστηκε αυτή τη θέση σε μια μονογραφία που αποτελείται από 700 σελίδες. Όταν ο αξιοσέβαστος ιστορικός Χανς Μόμσεν επιβεβαίωσε τις αναλύσεις του Τομπάιας, έγινε η κυρίαρχη άποψη μεταξύ των ιστορικών στις δυτικές δημοκρατίες. Επιπλέον, ο αδελφός του Μαρίνους Γιαν ζήτησε επανειλημμένα την αναθεώρηση της απόφασης. Το 1955, το αίτημα αυτό απορρίφθηκε. Ωστόσο, το 1967, ο δικαστής καταδίκασε τον βαν ντερ Λούμπε μεταθανάτια σε οκταετή φυλάκιση. Ο εμπρησμός του Ράιχσταγκ ήταν τελικά μια εγκληματική πράξη. Το 1980, το δικαστήριο του Δυτικού Βερολίνου μάλιστα τον αθώωσε. Ένα χρόνο αργότερα, καταδικάστηκε οριστικά σε οκταετή φυλάκιση και πάλι.
Το 1984 το όνομα του Μάρινους δόθηκε σε ένα δρόμο στο Λέιντεν. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ένα μνημείο χτίστηκε προς τιμήν του βαν ντερ Λούμπε. Αυτό οδηγεί στη συζήτηση τού τι πραγματικά πρέπει να μνημονεύουμε. Μπορεί κάποιος να μνημονεύει μια πράξη που θεωρείται έγκλημα; Πρέπει επίσης να μνημονεύουμε τις ανεπιθύμητες συνέπειες για την αριστερή αντιπολίτευση; Μπορούμε να μνημονεύουμε τη θλιβερή μοίρα του Μαρίνους, ενώ ήταν επίσης υπεύθυνος γι’ αυτήν; Ή πρέπει να επιστήσουμε την προσοχή ιδιαίτερα στα πολιτικά παιχνίδια στο δικαστήριο, που τόσο οι κομμουνιστές όσο και οι ναζί έπαιζαν; Αυτή η γκρίζα ζώνη ενοχής είναι αυτή που οι υποστηρικτές του μνημείου προσπάθησαν να απεικονίσουν, σύμφωνα με τους ίδιους. Οι καλλιτέχνες Ρον Σλάουκ και Ρενιέρ Κούπερχουκ προσπάθησαν να δείξουν στο τριμερές μνημείο τους. Επέλεξαν να δείξουν το τελευταίο ποίημα του βαν ντερ Λούμπε, το οποίο έγραψε στη φυλακή, σε τρία πέτρινα συμβολικά φέρετρα. Για να είμαι δίκαιος, νομίζω ότι είναι περισσότερο ένα αφιέρωμα στο «θαρραλέο» βαν ντερ Λούμπε, ο οποίος ήταν ο πρώτος Ολλανδός-θύμα των ναζί. Στο κόνσεπτ του Σλάουκ και του Κούπερχουκ, τα τρία μνημεία θα έπρεπε να βρίσκονται στην πατρίδα του Λέιντεν, τον τάφο του στη Λειψία και τον τόπο της ενέργειας: το Βερολίνο.
Αναμνηστική πλάκα προς τιμήν του Μαρίνους βαν ντερ Λούμπε (Schumannstraße, Βερολίνο). Ιούνιος 2013
Στο Λέιντεν, είχε φτιαχτεί ένα μνημείο προς τιμήν του Μαρίνους ήδη από το 1993. Στη Γερμανία, τα μνημεία έγιναν αντικείμενο συζήτησης περισσότερο. Στο Βερολίνο, έγινε μια συζήτηση για το μνημείο του Μαρίνους. Κάτω από το παράθυρο όπου παραβίασε στο Ράιχσταγκ; Σύμφωνα με το κυβερνών σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, αυτό θα μετέτρεπε το Ράιχσταγκ σε υπερβολή μνημείων. Βασικά, σε άλλα μνημεία δόθηκαν προτεραιότητα σε σχέση με το Reichstagbrand και τη μοίρα του Μαρίνους βαν ντερ Λούμπε. Το Φεβρουάριο του 2000, ο τοπικός δήμαρχος του Prenzlauer Berg ήταν υπέρμαχος τού να τοποθετήσει το κομμάτι του μνημείου που προοριζόταν για το Βερολίνο στη Fröbelstraße. Εδώ, ο βαν ντερ Λούμπε κοιμόταν κάποιες μέρες – όπου τώρα είναι νοσοκομείο. Ένα μήνα αργότερα, το μνημείο τοποθετήθηκε στο Γερμανικό Θέατρο στη Schumannstraße, αν και δεν είναι σαφές για μένα τι σχέση έχει αυτό το μέρος με τον Μαρίνους. Μια άλλη ανάμνηση για τον Μαρίνους βαν ντερ Λούμπε έχει ζωγραφιστεί από έναν γκραφιτά στο Bethaniendamm. Δύο ταγκιές φαίνεται να εύχονται στον Μαρίνους να είναι ελαφρύ το χώμα που τον σκεπάζει. Δυστυχώς, αυτοί οι αναρχικοί θεωρούν ότι ο Μαρίνους αναπαύθηκε εν ειρήνη από το 1933 – δίνοντας σε αυτό το αφιέρωμα μια λανθασμένη εντύπωση.
Γκράφιτι προς τιμήν του Μαρίνους στο Bethaniendamm (Βερολίνο-Kreuzberg, Ιούνιος 2013).
Ακόμα πιο χαρακτηριστικές είναι οι μνήμες για τον βαν ντερ Λούμπε στη Λειψία. Αν και ο τάφος του Μαρίνους στη Λειψία περιήλθε στην ιδιοκτησία της κομμουνιστικής ΛΔΓ, δεν δόθηκε στον Μαρίνους νέος τάφος. Παρά τις κομμουνιστικές προσπάθειες κατά τη διάρκεια της ζωής του Μαρίνους και τη δράση του που είναι σαφώς «αντιφασιστική», η ΛΔΓ πίστευε μάλλον ότι το Ράιχσταγκ πυρπολήθηκε από τους ναζί. Μετά το θάνατο του Δημητρόφ το 1949, η Danziger Straße στο Βερολίνο-Prenzlauer Berg πήρε το όνομά του, καθώς και ο σταθμός U-Bahnhof Eberswalder Straße, μέχρι να πάρουν πάλι το αρχικό τους όνομα το 1995. Στη Λειψία, το τοπικό PDS (Κόμμα Δημοκρατικού Σοσιαλισμού – το κόμμα με την κληρονομιά του κομμουνιστικού καθεστώτος) αποφάσισε ότι ο βαν ντερ Λούμπε θα αποκτούσε μνημείο στον τάφο του. Με αυτό, το κόμμα θέλησε να αντισταθμίσει την απουσία μνημείου κατά τη διάρκεια του καθεστώτος της ΛΔΓ. Σύμφωνα με το βιβλίο μου από το 1999, ο τάφος του Μαρίνους θα τοποθετούνταν σε ένα χωράφι που καταλήφθηκε από αυλές κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960. Αυτές οι τεφροδόχοι θα αφαιρούνταν το 2006, όταν στον Μαρίνους θα τοποθετούνταν μια ταφόπλακα στην τοποθεσία όπου είναι θαμμένος. Όταν επισκέφθηκα το νεκροταφείο την περασμένη εβδομάδα, δεν μπορούσα να βρω τον τάφο του ή ένα μνημείο γι’ αυτόν. Παρά τις περιγραφές και μια μικρή βοήθεια από το δήμο, ο τάφος του φαίνεται ότι δεν μπορεί να βρεθεί ακόμα και σήμερα.
Südfriedhof, Λειψία (Ιούνιος 2013).
Λαμβάνοντας υπόψη τα πάντα, ο Μαρίνους παρεξηγήθηκε μόλις εγκατέλειψε την πατρίδα του. Όταν αγγίζει κανείς την προσωπική του ζωή, ο Μαρίνους είχε επηρεαστεί από τον κομμουνισμό – δεδομένων των κακών συνθηκών στις οποίες γεννήθηκε. Πρέπει να ήταν περίπου δεκάξι ετών όταν άκουγε μάλιστα για τον κομμουνισμό. Χωρίς πολύ ιδεολογικό φορτίο και σύντομα αφού έχασε μεγάλο μέρος της όρασής του, ο Μαρίνους πείστηκε εύκολα. Στον κομμουνισμό, βρήκε φίλους και ένα σκοπό. Όντας ντόπιος κομμουνιστής αποδείχθηκε επίσης ότι ήταν κάτι στο οποίο ήταν καλός. Του Μαρίνους του άρεσαν οι προκλήσεις και δεν σεβόταν τις αρχές της αστυνομίας ούτε στο ελάχιστο. Νέος, μυώδης εργάτης είχε χρυσή καρδιά για τους φίλους του – αλλά δεν φοβόταν τη βία. Εν τω μεταξύ, η ισχυρή του θέληση και η επιμονή τον οδήγησαν να ταξιδέψει σε όλη την Ευρώπη. Πήγε στη Γαλλία, την Ουγγαρία, τη Γιουγκοσλαβία, την Πολωνία – και στο Βερολίνο κάποτε. Το 1931, ο Μαρίνους θεώρησε ότι είδε ένα Βερολίνο στο οποίο επρόκειτο να ξεκινήσει η επανάσταση. Δύο χρόνια αργότερα, το βρήκε κάτω από τον έλεγχο των ναζί. Ο Μαρίνους κατέληξε στο συμπέρασμα ότι έπρεπε να σταματήσει τους ναζί από το να καταπιέζουν την εργατική τάξη και την πορεία προς έναν πόλεμο. Μόνο αργότερα, η κοινωνία διαπίστωσε ότι η ανάλυσή του ήταν σωστή. Παρόλο που ήταν ελάχιστα μορφωμένος, ο Μαρίνους διείδε αυτόν τον κίνδυνο να πλησιάζει και έκανε κάτι εναντίον του. Μπορεί να ήταν σωματικά μισότυφλος για χρόνια βλέποντας μόνο στο ένα μέτρο – από πολιτική άποψη είχε κοφτερό μάτι για το μέλλον. Μέχρις ενός σημείου, ο Μαρίνους ήταν ο ίδιος τύπος με τον Γκέοργκ Έλσερ. Δυστυχώς, η μοίρα τους ήταν η ίδια.
Ο Μαρίνους είχε σαφή στόχο όταν έφτασε στο Βερολίνο. Ακόμα, δεν είχε ιδέα ποια κτήρια θα ήθελε να κάψει ολοσχερώς ως σήμα για την έναρξη της επανάστασης. Το γραφείο κοινωνικής πρόνοιας, το Rotes Rathaus, το Stadtschloss και τέλος το Ράιχσταγκ – ο Μαρίνους όπως φαίνεται θεωρούσε ότι ο εμπρησμός οποιουδήποτε κτηρίου θα ήταν σαφές στο μήνυμά του. Κατά ειρωνικό τρόπο, ο πρώτος που έπιασε το μήνυμα του Μαρίνους ήταν ο Χέρμαν Γκαίρινγκ. Ο Υπουργός Εσωτερικών της Πρωσίας τσουβάλιασε όλους τους ενεργούς κομμουνιστές και σοσιαλιστές στο Βερολίνο. Και όσο υπήρξαν κομμουνιστές που πήραν το μήνυμα του Μαρίνους – όπως ο Βίλλι Μύντσενμπεργκ – έφυγαν από τη Γερμανία το συντομότερο δυνατό. Δυστυχώς γι’ αυτόν, κανείς δεν πίστεψε ότι ο Μαρίνους έβαλε φωτιά στο Ράιχσταγκ μόνος. Κατά τη διάρκεια της δίκης του, έγινε αντικείμενο παιχνιδιού μεταξύ των κομμουνιστικών δυνάμεων και του ναζιστικού κόμματος.
Μετά την εκτέλεσή του, η ναζιστική και όχι η κομμουνιστική ΛΔΓ του έδωσαν έναν ικανοποιητικό τάφο. Μόνο μετά την Πτώση και τη Γερμανική επανένωση αναπτύχθηκε ένα ιδιαίτερο μνημείο. Αν και το λόμπι πίσω από αυτό προσπάθησε να το κάνει να δείχνει «ουδέτερο», είναι τουλάχιστον ένας φόρος τιμής στον βαν ντερ Λούμπε. Στο Ζίντφριντχοφ στη Λειψία, του δόθηκε το μνημείο αυτό το 1999. Δυστυχώς δεν είναι σαφές πού βρίσκεται. Στο Βερολίνο, σχέδια για την απομνημόνευση της ενέργειας του Μαρίνους και των θλιβερών συνεπειών δεν επέτρεψαν να μπει στην επιθυμητή τοποθεσία, ενώ βρίσκεται σε μια άσχετη τοποθεσία από το 2000. Μόνο στην πατρίδα του το Λέιντεν, ο Μαρίνους δεν έχει ξεχαστεί με μια πλάκα που μπορεί εύκολα να βρει κανείς. Επιπλέον, ένας δρόμος στο Λέιντεν πήρε το όνομά του. Μια άλλη «αναρχική» πρωτοβουλία στο Βερολίνο αποτίει φόρο τιμής στο σύντροφό τους, το έτος εκτέλεσης του Μαρίνους είναι λάθος. Ίσως να είναι σημαδιακό για τις αποτυχημένες προσπάθειές του πέρα από την πατρίδα του το Λέιντεν. Ο Μαρίνους ποτέ δεν πέρασε κολυμπώντας το στενό του Ντόβερ, δεν κατάφερε να ολοκληρώσει τα ταξίδια του στη Σοβιετική Ένωση ή την Κίνα – συνελήφθη από τις αστυνομικές δυνάμεις του εξωτερικού πολλές φορές και η τελευταία φορά ήταν μοιραία. Κατά κάποιο τρόπο, ο Μαρίνους κατανοήθηκε μόνο στο Λέιντεν – όπου οι άνθρωποι τον γνώριζαν.
Μετάφραση: Αιχμή
Ακολουθήστε την ΑΙΧΜΗ στο twitter: https://twitter.com/aixmi_kd
AIXMH 